Θέλημα Φυσικόν και Θέλημα Γνωμικόν εν αναφορά προς το Αυτεξούσιον

Παρατηρήσεις υπόψη Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου

του Κώστα Ν. Πετρόπουλου, Σχολικού Συμβούλου Φιλολόγων ε.τ.

Σε πρόσφατο άρθρο του ο Σεβ. Μητροπολίτης Ναυπάκτου κ. Ιερόθεος αναδιφά το θέμα «της ελευθερίας της βούλησης ή της ελευθερίας του προσώπου», προκειμένου να αποκρούσει μία παρουσίαση αυτού του θέματος, η οποία «δεν στηρίζεται στην πατερική ορθόδοξη θεολογία». Είναι υπόθεση της σύγχρονης φιλοσοφίας, που «μεταφέρεται από μερικούς –όπως λέει– στην θεολογία». Παλαιότερο άρθρο του Σεβασμιωτάτου (τον Ιούλιο), επίσης αντιρρητικό, επί του ιδίου θέματος, αναφερόταν ονομαστικά στον Σεβ. Περγάμου κ. Ιω. Ζηζιούλα και τον Καθ. κ. Χρ. Γιανναρά, στους οποίους ίσως δεν θα έχουν ανταπόκριση όσα εδώ έχω να παρατηρήσω.

Ας μου επιτραπεί να διατυπώσω συγκεκριμένες παρατηρήσεις μου ως διαλεγόμενος με τον Σεβ. Ναυπάκτου, ευσεβάστως μεν, ευθαρσώς δε και μετά παρρησίας. Θα αναφερθώ στο άρθρο του, όχι ως Θεολόγος, που δεν είμαι, αλλά ως κλασικός Φιλόλογος και, κατά παράλληλη προσωπική μου επιλογή, μελετητής πατερικών κειμένων. Φρονώ ότι σε σχέση με τη θέληση οι έλληνες πατέρες μάς άφησαν μια πλήρη συστηματική διδασκαλία και, κατά εδραία πεποίθησή μου, αυτή είναι και η πιο ολοκληρωμένη για το θέμα φιλοσοφική θεωρία. Όσα θα παρατηρήσω εδώ αφορούν κατά την κρίση μου σε αδυναμίες του άρθρου ως προς τον προτεθέντα στόχο του, που είναι επακόλουθες, πιστεύω, παραλείψεων κυρίως ή και παραμελήσεων στην τεκμηρίωση του άρθρου και οδηγούν σε άλλα επίσης που θεωρώ λάθη.

Κεντρική θέση στην πατερική θεωρία της θελήσεως κατέχει το αυτεξούσιον. Ο λόγος για τη θέληση περιμέναμε να άρχιζε από αυτό, ενώ στο άρθρο του Σεβασμιωτάτου μόλις που μνημονεύεται. Το αυτεξούσιον είναι όψιμη έννοια στον προχριστιανικό λόγο: τη συναντούμε σε ιστορικούς, όπως Διόδωρο Σικελιώτη, Ιώσηπο. Σε φιλοσοφικό λόγο χρησιμοποιείται από Στωικούς πρώτα, τον Χρύσιππο, τον Επίκτητο, τον Μάρκο Αυρήλιο, και από τον Πλωτίνο και τους νεοπλατωνικούς έπειτα. Εντατικά διέτριψε στο αυτεξούσιο ο Αφροδισιεύς Αλέξανδρος. Στους κλασικούς, στον Πλάτωνα, στον Αριστοτέλη, το αυτεξούσιο δεν υπήρχε ακόμη. Οι πατέρες προσέδωσαν στην έννοια του αυτεξουσίου
υψηλότερο θεολογικό περιεχόμενο. Κατά τον Άγιο Μάξιμο είναι ιδιότητα του Θεού (MPG 91:301C): είναι «αυτεξούσιος φύσει η θεία φύσις», όπως αναφέρει. Οπότε και ο άνθρωπος, αφού «κατ᾽ εικόνα της θείας και μακαρίας φύσεως» δημιουργήθηκε, «άρα –του αγίου Μαξίμου το συμπέρασμα– ως αυτής όντως εικών, αυτεξούσιος τυγχάνει φύσει» και αυτός. Ο άγιος Ιωάννης Δαμασκηνός επίσης, στο περί δημιουργίας του ανθρώπου κεφάλαιο (MPG 94:920Β), εξηγεί το εμφύσημα του Θεού στο πρόσωπο του Αδάμ, «όπερ δη θείαν εικόνα φαμέν», όπως το χαρακτηρίζει, και αποφαίνεται ότι αυτό ακριβώς, το «κατ᾽ εικόνα, το νοερόν δηλοί και αυτεξούσιον». Κεφαλαιώδης λοιπόν έννοια το αυτεξούσιο: ιδιότητα εκ φύσεως πρώτα του Θεού και ακολούθως θεία δωρεά, χαρακτήρας τού «κατ᾽ εικόνα Θεού»,στον άνθρωπο.

Διαβάστε ή κατεβάστε ολόκληρο το κείμενο από εδώ

Αναδημοσίευση από το site: www.amen.gr και την ιστοσελίδα: http://www.amen.gr/article/thelima-fusikon-kai-thelima-gnwmikon-en-anafora-pros-to-auteksousion. Ημερομηνία πρώτης δημοσίευσης: 22/11/2012